Śmierć wspólnika w toku postępowania o jego wyłączenie ze spółki jawnej

Przepisy KSH o spółce jawnej przewidują możliwość wyłączenia wspólnika ze spółki – na podstawie orzeczenia sądu.

Kwestia ta została uregulowana w art. 63 KSH:

§ 1. Każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd.

§ 2. Jeżeli jednak ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki.

§ 3. Przeciwne postanowienia umowy są nieważne.

Wbrew sugestiom mogącym płynąć z brzmienia i redakcyjnego umiejscowienia art. 63 § 2 KSH, prawo żądania wyłączenia wspólnika może być realizowane w drodze samodzielnego powództwa, a nie tylko w ramach procesu o rozwiązanie spółki (zob. K. Kopaczyńska-Piecznika, Pozycja prawna wspólnika spółki jawnej, LEX 2013, rozdział V, § 3, pkt 2).

Materialnoprawną przesłanką wyłączenia jest ważny powód zachodzący po stronie wyłączanego wspólnika.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

Problematyki wyłączenia wspólnika jawnego ze spółki dotyczy niedawne postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 sierpnia 2013 r. (I ACz 1405/13).

Stan faktyczny był prosty: dwóch wspólników spółki jawnej wytoczyło powództwo o wyłączenie ze spółki trzeciego wspólnika (będącego osobą fizyczną) – na podstawie art. 63 § 2 KSH. W toku postępowania pozwany wspólnik zmarł, przy czym – zgodnie z klauzulą zawartą w umowie spółki – jego prawa i obowiązki w spółce przeszły na spadkobierców.

Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że w takiej sytuacji zachodzą podstawy do umorzenia postępowania na podstawie art. 355 § 1 KPC.

Zgodnie z tym przepisem:

Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że:

Celem postępowania o wyłączenie jest zmiana składu osobowego spółki poprzez usunięcie z niej wspólnika, którego dalsze pozostawanie w spółce, z uwagi na jego przymioty osobiste lub indywidualne zachowania (zawinione lub niezawinione), zagrażałoby interesom spółki lub usprawiedliwionym interesom pozostałych wspólników.

Z chwilą śmierci wspólnika, przeciwko któremu wystąpiono z powództwem o jego wyłączenie ze spółki, wymieniony cel wszczętego postępowania sądowego zostaje, z przyczyn oczywistych, definitywnie osiągnięty.

Dalsze procedowanie w takiej sprawie staje się w tej sytuacji zbędne, co powinno skutkować umorzeniem postępowania na podstawie przepisu art. 355 § 1 k.p.c.

Jak to wygląda w prawie niemieckim

Analogicznie powyższa kwestia rozstrzygana jest na tle prawa niemieckiego, a konkretnie: § 140 HGB – odpowiednika art. 63 § 2 KSH.

Jak stwierdził R. Lorz w komentarzu do § 140 HGB (w: Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn, Handelsgesetzbuch, Band 1, §§ 1-342e, red. D. Joost, L. Strohn, München 2008, § 140, Nb 13):

Powody wyłączenia, które istniały wobec spadkodawcy, po jego śmierci nie odnoszą skutku wobec spadkobierców. Śmierć pozwanego w toku procesu o wyłączenie – tak jak wystąpienie pozwanego ze spółki w czasie trwania sporu – prowadzi zatem do wygaśnięcia roszczenia o wyłączenie i zakończenia (załatwienia) procesu (Erledigung des Rechtsstreits).

W tym kontekście najczęściej przywoływane są dwa orzeczenia niemieckiego Trybunału Związkowego (Bundesgerichtshof, BGH):

1. wyrok z dnia 4 kwietnia 1951 r., II ZR 10/50, oraz
2. wyrok z dnia 14 października 1957 r., II ZR 109/56.

W tym ostatnim orzeczeniu BGH stwierdził, że:

Nie jest możliwe żądanie wyłączenia spadkobierców wspólnika z powodów, które powstały w osobie zmarłego wspólnika. Wraz z jego śmiercią zostało bowiem usunięte zagrożenie wobec spółki oraz przedsiębiorstwa, wywołane poprzez zachowanie zmarłego sprzeczne ze stosunkiem spółki.